Neden Sonuç Analizi Balık Kılçığı? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Perspektifinden
Son zamanlarda, toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi kavramlar hayatımızın her alanına daha fazla entegre olmaya başladı. Bu konuları konuşurken, sıklıkla kullandığımız araçlardan biri de “neden sonuç analizi”dir. İşte bu noktada devreye giren “balık kılçığı” diyagramı, olayları analiz etmek ve sorunları çözmek için oldukça etkili bir yöntem sunuyor. Peki ama, balık kılçığı analizi toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi kavramlarla ne kadar uyumlu?
İstanbul’da, sokakta, işyerinde ve toplu taşımada gördüğüm sahneler, bu analizi günlük hayatla bağdaştırmanın ne kadar önemli olduğunu bana gösteriyor. Birçok zaman, gözlemlerim, bu analizin toplumsal yapılarla nasıl etkileşimde bulunduğunu ve nasıl farklı grupların bu analizden nasıl etkilendiğini anlamamı sağladı. Gelin, balık kılçığı analizinin toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adaletle nasıl bir bağlantısı olduğunu daha derinlemesine inceleyelim.
Balık Kılçığı Nedir ve Neden Sonuç Analizine Nasıl Hizmet Eder?
Öncelikle, balık kılçığı diyagramı (ya da Ishikawa diyagramı), karmaşık bir sorunun nedenlerini sistematik bir şekilde analiz etmeye yardımcı olan bir araçtır. “Neden”lerin her biri, diyagramda bir “kılçık” olarak gösterilir, merkezde ise “sonuç” yer alır. Bu diyagram, özellikle iş dünyasında, süreçlerin ya da projelerin neden başarısız olduğunu anlamak için kullanılır. Ama günümüz toplumsal yapılarında, bu analiz daha geniş bir perspektife taşınabilir.
Peki, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, çeşitlilik eksiklikleri ya da sosyal adalet sorunları nasıl bir “neden sonuç” ilişkisine dayanır? Örneğin, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, kadınların işyerlerinde daha düşük maaşlar almasına neden oluyorsa, bunun altında yatan nedenler oldukça karmaşıktır: Aile içindeki roller, toplumda kadın ve erkeğe atfedilen farklı beklentiler, iş yerlerinde erkek egemen bir kültür. Bu karmaşık yapıyı balık kılçığı diyagramı üzerinden değerlendirdiğimizde, “nedenler”in her biri daha detaylı bir şekilde analiz edilebilir ve bu sayede çözüm yolları daha açık hale gelir.
Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet: Balık Kılçığı Diyagramının Uygulama Alanları
Sokakta ve Toplu Taşımada Gördüklerim
İstanbul’da her gün sokakta, toplu taşımada ve her türlü sosyal alanda farklı insanlar ve gruplarla etkileşimde bulunuyoruz. Bunlar, toplumsal cinsiyet ve sosyal adaletin en yoğun şekilde yaşandığı alanlar. Kadınların, çocukların ya da yaşlıların kamusal alandaki eşitsizliği, bazen sadece bir bakış açısının ya da bir tutumun değil, toplumsal yapıların sorunu olduğunu gösteriyor. Kadınların toplu taşımada erkeklere göre daha fazla rahatsızlık yaşaması, sosyal adaletin ne kadar ihlal edildiğini gözler önüne seriyor. Burada, bir “balık kılçığı” analizi yapmak gerekirse, neden sonuç ilişkisi şu şekilde sıralanabilir:
Neden: Toplumda kadına yönelik şiddet ve ayrımcılığın yaygın olması, iş yerlerinde cinsiyet eşitsizliğinin olması.
Sonuç: Kadınların, kamu alanlarında ve toplu taşımada daha fazla mağduriyet yaşaması, yaşam kalitesinin düşmesi.
Bu gibi durumları analiz etmek, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve çeşitliliğin nasıl daha derinlemesine kök saldığını anlamamıza yardımcı olur.
İşyerlerinde Çeşitliliğin ve Sosyal Adaletin Durumu
Bir başka gözlemi de iş yerlerinde yapıyorum. Birçok zaman, çalışanların etnik kökenlerine, cinsiyetlerine ya da cinsel yönelimlerine göre pozisyonlarına ayrıldığına tanık oluyorum. İnsanlar eşit fırsatlarla işe alınmıyor; bir grup, görünüşte benzer yeteneklere sahip olsalar bile daha hızlı yükseliyor. Peki, bu durumu bir balık kılçığı diyagramı ile analiz edersek?
Nedenler:
Etnik köken veya cinsiyet temelli önyargılar
Yönetim kademelerinde çeşitliliğin eksikliği
İnsan kaynakları politikalarının eşitlikçi olmaması
Sonuçlar:
Çalışanlar arasında ayrımcılık
Yüksek iş gücü devri
Motivasyon eksiklikleri
Bu noktada, çeşitliliği işyerlerinde arttırmak ve sosyal adaleti sağlamak adına daha sistematik bir değişim gerekir. Bu değişim, balık kılçığı analizinde tespit edilen nedenleri ortadan kaldıracak şekilde şekillendirilebilir.
Farklı Grupların Neden Sonuç Analizinden Nasıl Etkilendiğini Gözlemlemek
Balık kılçığı analizi, farklı toplumsal grupların karşılaştığı zorlukları anlamamıza yardımcı olabilir. Kadınlar, LGBTİ+ bireyler, etnik azınlıklar ve diğer marjinal gruplar, toplumda genellikle daha fazla ayrımcılığa ve eşitsizliğe uğruyorlar. Gördüğüm kadarıyla, bu grupların yaşadığı sonuçlar, genellikle toplumda var olan köklü nedenlerden kaynaklanıyor. Mesela, bir kadın işyerinde ya da sokakta rahatsız ediliyorsa, bu durumun altında cinsiyet eşitsizliği, toplumsal normlar ve hatta eğitim eksiklikleri yatıyor olabilir.
Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adaletin hayatımızda nasıl şekillendiğini anlamak için balık kılçığı analizine başvurmak, bu sorunları daha derinlemesine incelememizi sağlar. Bu analiz, sadece yüzeyde görünen sorunları değil, toplumsal yapının içindeki gizli nedenleri de ortaya çıkarır. Ya şöyle olursa? Bu nedenle, neden sonuç ilişkisini tam olarak anlayarak, daha adil ve eşitlikçi bir toplum yaratmak adına atılacak adımlar daha sağlam ve etkili olur.
Sonuç: Neden Sonuç Analizi ve Sosyal Adaletin Geleceği
Balık kılçığı analizi, yalnızca bir problem çözme aracı değil, aynı zamanda toplumsal sorunları daha iyi anlamamıza yardımcı olacak bir yöntemdir. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, çeşitlilik eksiklikleri ve sosyal adaletin sağlanması için atılacak her adımda, bu analiz bizlere ışık tutabilir. Gelecekte, daha eşitlikçi bir toplum yaratmak adına, toplumsal cinsiyet ve çeşitlilikle ilgili problemleri daha sistematik bir şekilde ele almanın, çözüm odaklı düşünmenin ve toplumsal yapıyı dönüştürmenin yolları, her birimizin sorumluluğunda olacak.